Oleg Klimov is geen onbekende in onze contreien. Hij is een Russische fotograaf (° 1964) die al jaren voor Nederlandse, Duitse en Amerikaanse kranten werkt. Sinds 1988 (de aardbeving in Armenië) documenteert hij in foto’s de belangrijkste gebeurtenissen in de Sovjetunie, zowel voor Russische als voor buitenlandse kranten. Tussen 1991 en 2012 was hij de vaste fotocorrespondent van NRC Handelsblad. In 2004 publiceerde hij bij uitgeverij Mets & Schilt het fotoboek Erfenis van een wereldrijk : ondergang van de Sovjet-Unie, opkomst van Rusland. De teksten voor dit boek zijn van de hand van Hubert Smeets, een bekende Nederlandse historicus en Ruslandkenner die uitstekende bijdragen schrijft voor de website «Raam op Rusland». Bij de in kunstboeken gespecialiseerde uitgeverij Schilt Publishing & Gallery publiceerde Klimov ook The Kuril Islands’ ghost town, January 2016, dat gedeeltelijk terug te vinden is in dit boek.

In het boek over ‘de ellendige eilanden’ Sachalin en de Koerillen stelt de fotograaf de pertinente vraag (‘de eeuwenoude Russische vraag’) ‘hoe komt het toch dat met zo’n goddelijk landschap het leven uiteindelijk toch zo miserabel is?’ (1). Het boek bevat enkele door anderen dan de fotograaf geschreven bijdragen, zo van René Attema, Fries historicus, over de eerste Europeaan op Sachalin – natuurlijk een Nederlander (Marten Gerritsz Fries) (21-25). De Engelse historicus Donald Rayfield vertelt hoe de Russische schrijver Anton Tsjechov ertoe kwam het eiland Sachalin te bezoeken (29-32). In 1890 besliste de overigens weinig avontuurlijke Tsjechov het gevangeneneiland Sachalin te bezoeken. Hij legde tienduizend steekkaarten aan over dwangarbeiders en ballingen. Het resultaat was de indrukwekkende documenta ire studie Ostrov Sachalin (vertaald als ‘De reis naar Sachalin’, 1895), een objectief, historisch document dat de Russische samenleving verbijsterde en tot hervormingen in het strafsysteem heeft geleid, kleine weliswaar. Wat Rayfield niet vermeldt, is dat tachtig jaar later Aleksandr Solzjenitsyn dit boek zal gebruiken in zijn eveneens monumentale studie Archipelag Goelag (‘De Goelag Archipel’), het epos over de Stalinistische kampen van de Goelag. In een afsluitend stuk (‘Downsides of an Empire’) beschrijft Hubert Smeets hoe het postcommunistische Rusland er niet in slaagt afstand te doen van zijn imperiale verleden en zich op de toekomst te richten, met als triest resultaat de invasie van zijn vroegere ‘eerste kolonie’ Oekraïne.

In zijn voorwoord constateert Oleg Klimov dat Australië uitgegroeid is tot een geïndustrialiseerd land, terwijl het toch ook als bannelingenoord begonnen is, waarom zijn Sachalin en de Koerillen daar niet in geslaagd? Tsjechov zag al in dat ‘gevangenis de tegenspeler is van kolonie en dat de belangen van beide niet te verzoenen zijn’ (17). De oorspronkelijke bewoners zijn uitgeroeid of geassimileerd, hun cultuur en taal is verloren gegaan, het vroegere dwangarbeiderseiland is nu een eiland waar transcontinentale corporaties werken en de gevangenen zijn vervangen door gastarbeiders die jagen op vis, gas en olie. De nieuw veroverde territoria waren gebaseerd op geweld en vijandigheid (18). De kolonisten werden door de tsaristische autoriteiten niet eens beloond voor hun hard werk, ze mochten het eiland zelfs niet verlaten (49). De enige beloning was de unieke natuur van de eilanden, zo verschillend van centraal Rusland, maar de ‘liefde voor de natuur was een beloning die niet van de staat kwam, maar van God’ (49).

Mooi is de verzameling foto’s van de jaren 1890-1895 toen Sachalin een dwangarbeidersoord was. Ze werden genomen door een fotograaf die Tsjechov vergezelde, maar in het boek van de auteur zijn ze niet opgenomen.

Minder mooi is het eiland Kasatka Bay op eiland Iturup, een militaire stad van de jaren 1980, die in 1994 verwoest werd door een aardbeving. Sindsdien is het een spookstad. Dat wordt verteld in tekst, maar meer nog in indrukwekkende foto’s. Verder is er nog een stukje over de visvangst op een van de Koerilleneilanden (Sjikotan). Dit alles is het gevolg van de inpalming van de eilanden rond Sachalin in de nasleep van WO II, toen de Japanse bewoners gerepatrieerd moesten worden naar Japan en Sovjetburgers hun plaats innamen. Er is nog altijd onenigheid van wie de eilanden nu eindelijk zijn. Misschien kan Rusland voor dit hoopje ellende nog eens een oorlog beginnen? Krankjorum is ook de bevinding dat de Russen kernboten in de Stille Oceaan hebben, maar dat de mensen op de eilanden niet eens over een telefoon beschikken.

Begin 19^e eeuw droomden jonge idealisten van een vrije republiek op het eiland Sachalin – de Tsjoka Republiek, waar gelijkheid en rechtvaardigheid zou heersen. Het mocht niet waar zijn, de republiek is er niet gekomen, de Amerikaanse droom heeft geen tegenhanger gekregen in een Sachalindroom.

Dit is een kleine greep uit dit prachtige boek, dat hier en daar weemoedig maakt. De foto’s van Oleg Klimov, godzijdank allemaal zwart-wit, zijn van een innemende schoonheid, waaruit behalve tristesse, moedeloosheid en brutaliteit, ook schoonheid van de natuur spreekt.

Primaire bron